Cả đột quỵ và đột tử đều diễn ra bất ngờ, có thể cướp đi tính mạng chỉ trong tích tắc nếu không can thiệp kịp thời.
Theo TS.BS Giang Minh Nhật, Phó trưởng khoa Hồi sức tim mạch, Bệnh viện Nhân dân Gia Định, đột quỵ và đột tử là hai tình trạng hoàn toàn khác biệt về nguyên nhân và cách xử lý, cần được phân biệt rõ từ đầu.
Đột tử do tim
Đột tử do tim bắt nguồn từ nguyên nhân thường gặp nhất là nhồi máu cơ tim cấp. Đây là tình trạng dòng máu từ động mạch vành cấp máu nuôi cơ tim bị tắc nghẽn, thường là do huyết khối, làm cơ tim bị tổn thương và chết đi.
Đột tử do tim không chỉ gặp ở người có tiền sử bệnh tim, mà còn có thể xuất hiện ở những người khỏe mạnh, do rối loạn nhịp tim đột ngột. Một số nguyên nhân tiềm ẩn bao gồm suy tim, bệnh cơ tim hoặc thiếu máu cơ tim kéo dài.
Thời gian cấp cứu nhanh chóng là mấu chốt để cứu sống bệnh nhân bị đột tử hay đột quỵ
Khác với nhiều bệnh lý tiến triển từ từ, đột tử xảy ra trong thời gian cực kỳ ngắn, thậm chí trong vài giây đến vài phút. Khi tim ngừng đập, máu không còn bơm lên não, khiến não bị tổn thương không hồi phục sau 4 phút nếu không được cấp cứu.
Đột quỵ do não
Đột quỵ là tình trạng mạch máu nuôi não bị “tắc nghẽn” (nhồi máu não) hay bị “vỡ” (xuất huyết não).
Não ở điều kiện bình thường không tích trữ oxy, hoạt động chủ yếu phụ thuộc vào mạng lưới mạch máu dày đặc cung cấp oxy cho các tế bào. Khi đột quỵ xảy ra, tình trạng thiếu máu nuôi làm các tế bào não xung quanh mạch máu bị thiếu dưỡng chất và oxy. Nếu tình trạng này kéo dài hơn 3-4 phút, các tế bào não bắt đầu chết đi.
Tuy nhiên, tim của người bị đột quỵ vẫn hoạt động, và họ không tử vong ngay lập tức nếu được cấp cứu kịp thời.
Triệu chứng đột quỵ và đột tử
| Đột quỵ | Đột tử |
|
- Tê mặt, đặc biệt là nửa mặt, cười méo miệng. - Yếu hoặc liệt một bên cơ thể, khó cử động tay chân. - Khó phát âm, nói ngọng hoặc không rõ lời. - Hoa mắt, chóng mặt, mất thăng bằng. - Đau đầu dữ dội, xuất hiện bất ngờ. - Buồn nôn hoặc nôn. |
Triệu chứng đột tử thường xuất hiện ngay trước khi xảy ra, nhưng rất ngắn và khó nhận biết: - Hồi hộp, khó thở, mệt mỏi bất thường. - Đau ngực dữ dội, cảm giác xé ngực, có tảng đá đè xuống. - Da xanh tái, huyết áp tụt nhanh, suy hô hấp. - Nhịp tim tăng đột ngột, dẫn đến mất ý thức. |
Cách xử lý khi bệnh nhân bị đột quỵ hoặc đột tử
Khi bệnh nhân bị đột quỵ, cần giữ ở tư thế an toàn, không rung lắc
Đứng trước tình trạng người có biểu hiện ngất, bất tỉnh, không rõ ý thức, những người xung quan nên kiểm tra dấu hiệu tuần hoàn bằng cách đặt tay dưới gốc hàm, cảm nhận nhịp đập của mạch cổ (động mạch cảnh) hoặc đặt sợi tóc ở mũi, nghe tim.
| Đột quỵ | Đột tử |
| Có mạch | Không có mạch |
| Xử lý: Cần giữ tư thế an toàn, theo dõi nhịp thở, nhanh chóng gọi cấp cứu, không lắc, đỡ dậy, vỗ mặt hay uống thuốc. | Xử lý: Cần ép tim ngay lập tức đến khi có mạch đập trở lại, đồng thời gọi cấp cứu. Mỗi giây chậm trễ là não bị tổn thương thêm. |
Ngăn ngừa nguy cơ gây bệnh
Dù khác nhau về cơ chế bệnh sinh nhưng cả hai đều có điểm chung là tiến triển nhanh, cần cấp cứu khẩn cấp, và đặc biệt là đa số các yếu tố nguy cơ đều có thể phòng ngừa hoặc kiểm soát được nếu người dân được trang bị kiến thức đúng đắn và có thái độ chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe.
Theo Phó giáo sư Nguyễn Hoài Nam, Chủ tịch hội Tĩnh mạch học TPHCM, giảng viên cao cấp trường ĐH Y Dược TPHCM, nhiều người mang các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn mà không hề hay biết. Vì vậy, người trưởng thành nên kiểm tra: Huyết áp, đường huyết, mỡ máu, chức năng gan thận, điện tâm đồ; siêu âm tim, đo điện tim khi có chỉ định.
Người có nguy cơ cao (trên 40 tuổi, có tiền sử gia đình, thừa cân…) nên kiểm tra chuyên sâu hơn: Siêu âm mạch cảnh, đo độ cứng động mạch; chụp CT mạch vành, MRI não khi cần.
(Tổng hợp) Nguyễn Phượng
